Bài 16. Văn minh Chăm-pa SGK Lịch sử 10 Chân trời sáng tạo

? mục I.1

Trả lời câu hỏi mục I.1 trang 95 SGK Lịch sử 10 

Điều kiện tự nhiên có ảnh hưởng như thế nào đến sự hình thành văn minh Chăm-pa

Phương pháp giải:

B1: Đọc mục I-1 trang 95 SGK.

B2: Xác định được:

- Giới hạn lãnh thổ Cham-pa

- Địa hình, khí hậu Chăm-pa

Lời giải chi tiết:

- Địa hình Chăm-pa phía tây là dãy Trường Sơn, phía đông là biển đảo, xem kẽ là dải đồng bằng nhỏ, hẹp, dọc ven biển.

- Địa hình bị chia cắt bởi các con sông ngắn và những núi, đèo hiểm trở.

- Khí hậu khắc nghiệt, thời tiết khô nóng và thường phải chịu những trận bão lụt thường xuyên.

- Tuy nhiên ở đây cũng được thiên nhiên ưu đãi khi có khá nhiều nguồn lợi như lâm thổ sản, khoáng sản, nhiều vịnh, cảng tốt.

? mục I.2

Trả lời câu hỏi mục I.2 trang 95 SGK Lịch sử 10 

Điều kiện dân cư và xã hội có ảnh hưởng như thế nào đến sự hình thành văn minh Chăm-pa?

Phương pháp giải:

B1: Đọc mục I-2 trang 95 SGK.

B2: Các từ khóa: ngữ hệ Nam Đảo, chế độ mẫu hệ.

Lời giải chi tiết:

- Chư dân Chăm cổ thuộc ngữ hệ Nam Đảo, cộng đồng người Chăm vẫn còn bảo lưu lâu dài chế độ mẫu hệ.

- Tổ chức xã hội của người Chăm phân chia theo địa hình và địa bàn cư trú với mô hình 3 trục: cảng (phía đông) – thành (trung tâm) – trung tâm tôn giáo (phía tây).

? mục I.3

Trả lời câu hỏi mục I.3 trang 95 SGK Lịch sử 10 

Nêu ảnh hưởng của văn minh Ấn Độ đến văn minh Chăm-pa

Phương pháp giải:

B1: Đọc mục I-3 trang 95 SGK.

B2: Các từ khóa: văn hóa Sa Huỳnh, thương nhân, tiếp thu chọn lọc.

Lời giải chi tiết:

- Từ thời văn hóa Sa Huỳnh (V TCN), thông qua tầng lớp thương nhân văn hóa Ấn Độ đã du nhập vào Chăm-pa trên tất cả các lĩnh vực.

- Sự tiếp thu chọn lọc những thành tựu văn minh Ấn Độ có ảnh hưởng mạnh mẽ đến thiết chế chính trị, xã hội Chăm-pa.

- Sự ảnh hưởng của văn minh Ấn Độ đã góp phần đưa nền văn minh Chăm-pa phát triển rực rỡ.

? mục II.1

Trả lời câu hỏi mục II.1 trang 96 SGK Lịch sử 10 

Nêu mô hình tổ chức bộ máy Nhà nước Chăm-pa cổ đại

Phương pháp giải:

B1: Đọc mục II-1 trang 96 SGK.

B2: Mô tả các cấp từ trung ương đến địa phương.

Lời giải chi tiết:

- Năm 192, Khu Liên đã lãnh đạo nhân dân lật giành lại độc lập từ tay nhà Hán, thành lập nhà nước Lâm Ấp, tiền thân của nhà nước Chăm-pa.

- Bộ máy nhà nước Chăm-pa được xây dựng theo mô hình nhà nước chuyên chế cổ đại phương Đông.

- Ở Trung ương:

+ Đứng đầu là vua, theo chế độ cha truyền con nối.

+ Dưới vua là hai vị đại thần (một đứng đầu ngạch quan văn, một đứng đầu ngạch quan võ).

- Ở địa phương, đội ngũ ngoại quan quản lý các châu – huyện – làng.

? mục II.2

Trả lời câu hỏi mục II.2 trang 96 SGK Lịch sử 10 

Nêu thành tựu về chữ viết của văn minh Chăm-pa

Phương pháp giải:

B1: Đọc mục II-2 trang 96 SGK.

B2: Xác định được ảnh hưởng chữ viết của Ấn Độ đến Chăm pa; Quá trình sáng tạo và hoàn thiện chữ viết Chăm-pa.

Lời giải chi tiết:

- Khoảng thế kỉ III, trên cơ sở tiếp nhận chữ Phạn của Ấn Độ, người Chăm sáng tạo ra chữ Chăm cổ gọi là A-kha Ha-y-áp.

- Sau hơn 1000 năm sử dụng, người Chăm hoàn thiện A-kha Ha-y-áp thành A-kha Thơ-ra làm chữ viết phổ biến của vương quốc.

? mục II.3

Trả lời câu hỏi mục II.3 trang 97 SGK Lịch sử 10 

Nêu những nét chính về đời sống vật chất của cư dân Chăm-pa

Phương pháp giải:

B1: Đọc mục II-3 trang 96, 97 SGK.

B2: Xác định:

- Kinh tế chủ yếu của cư dân Chăm pa

- Ăn, mặc, ở của cư dân Chăm-pa

Lời giải chi tiết:

- Cư dân Chăm-pa biết trồng các loại lúa ngắn ngày có khả năng chịu khô hạn, các loại cây hoa màu và bông vải.

- Thủ công nghiệp phát triển đa dạng với các nghề gạch, gốm, luyện kim, thủy tinh,…

- Người Chăm rất giỏi nghề buôn bán bằng đường biển, các thương cảng như Đại Chăm, Cù lao Chàm,…đóng vai trò quan trọng trên đường mậu dịch biển quốc tế.

- Người Chăm xây nhà bằng gỗ hoặc gạch nung.

- Trang phục chính của nam gồm quần, ngoài quấn váy (gọi là ka-ma), áo cánh xếp chéo, cài dây phía bên hông cùng khăn đội đầu.Phụ nữ mặc quần bên trong áo dài, đầu đội khăn.

? mục II. 4

Trả lời câu hỏi mục II.4 trang 96 SGK Lịch sử 10 

Hãy nêu một số thành tựu tiêu biểu của văn minh Chăm-pa

Phương pháp giải:

B1: Đọc mục II-4 trang 97, 98 SGK.

B2: Nêu thành tựu trên các lĩnh vực: văn học, tín ngưỡng tôn giáo, kiến trúc điêu khắc, âm nhạc, phong tục tập quán… 

Lời giải chi tiết

- Văn học:

+ Văn học dân gian Chăm-pa rất phong phú về thể loại: Sử thi, truyện cổ, truyền thuyết,…Sư thi của người Chăm vừa mang màu sắc thần thoại Ấn Độ, vừa thấm đượm triết lý Bà La Môn giáo và Hồi giáo.

+ Văn học viết có các trường ca, gia huấn ca và thơ triết lý, thơ trữ tình,…được sáng tác bằng cả chữ Phạn lẫn chữ Chăm cổ.

- Tín ngưỡng, tôn giáo:

+ Cư dân Chăm-pa thịnh hành tín ngưỡng vạn vật hữu lĩnh, thờ cúng tổ tiên và tín ngưỡng phồn thực.

+ Từ thế kỉ III, Ấn Độ giáo trở thành tôn giáo chính ở Chăm-pa, Phật giáo Đại thừa phát triển trong 2 thế kỉ IX và X.

+ Từ thế kỉ XII – XIV, Hồi giáo du nhập vào Chăm-pa, hình thành cộng đồng Hồi giáo Chăm Bà-ni.

- Kiến trúc, điêu khắc:

+ Thánh địa Mỹ Sơn, Phật viện Đồng Dương (Quảng Nam), tháp Mỹ Khánh (Huế),...

+ Nghệ thuật điêu khắc thể hiện thông qua các bức tượng và phù điêu trang trí trên các đài thờ, đền tháp.

- Âm nhạc:

+ Âm nhạc và ca múa (múa tôn giáo, múa tập thể, múa độc diễn, múa đạo cụ, múa bóng) không thể thiếu trong sinh hoạt cộng đồng và các dịp lễ hội truyền thống.

+ Người Chăm đã chế tạo nhiều loại nhạc cụ độc đáo khác nhau.

- Phong tục tập quán:

+ Nghi lễ cưới hỏi của người Chăm chịu sự chi phối của chế độ mẫu hệ.

+ Tập tục mai táng có phân chia theo lứa tuổi, đẳng cấp và nguyên nhân cái chết.

2. Dựa vào kiến thức trong bài và Hình 16.5, em hãy cho biết nét độc đáo của kiến trúc, điêu khắc Chăm-pa

Phương pháp giải:

B1: Đọc mục II-4 trang 97, 98 SGK.

B2: Quan sát hình 16.5 từ đó thấy được nghệ thuật chạm khắc đá đặc sắc của người Chăm cổ.

Lời giải chi tiết:

- Những phù điêu nhấn mạnh vào từng hình tượng và khuynh hướng thiên về tượng tròn là đặc điểm giàu tính ấn tượng, tạo nên vẻ đẹp độc đáo của nghệ thuật điêu khắc cổ Chăm-pa.

Luyện tập

Trả lời câu hỏi mục Luyện tập trang 99 SGK Lịch sử 10 

Lập bảng thống kê các thành tựu tiêu biểu của văn minh Chăm-pa

Phương pháp giải:

Xem lại câu trả lời 1 mục II-4 và đọc lại mục II

Lời giải chi tiết:

Vận dụng

Trả lời câu hỏi mục Vận dụng trang 99 SGK Lịch sử 10

Hãy sưu tầm, giới thiệu một di sản văn minh Chăm-pa và cho biết cảm nhận của em về di sản đó

Phương pháp giải:

Tham khảo các sách báo và internet về trang phục phụ nữ Chăm:

- Những chi tiết cấu thành một bộ trang phục phụ nữ Chăm

- Đặc điểm trang phục: màu sắc trang phục, trang trí…

Lời giải chi tiết:

Nét đẹp trang phục của phụ nữ Chăm

- Để cấu thành một bộ trang phục phụ nữ Chăm truyền thống hoàn chỉnh phải hội tụ đủ các yếu tố gồm: áo dài, váy, talei kabak (dây thắt lưng chéo), talei ka-in (dây thắt lưng ngang), khăn đội đầu, khuyên tai và trang sức đeo cổ bằng hạt cườm đen óng. Khi khoác lên, những trang phục ấy tạo cho người phụ nữ Chăm dáng vẻ quyến rũ và duyên dáng đến lạ kỳ.

- Ngày nay do có sự cách điệu về màu sắc nên váy và áo thường may cùng màu với nhau nhưng hơi khác nhau về độ đậm nhạt giúp trang phục hài hòa, sáng tạo và độc đáo hơn.

- Trang phục phụ nữ Chăm là sự kết hợp hài hòa của nhiều yếu tố, từ những tua sợi vải màu đỏ làm đẹp cho đôi tai, những hạt cườm óng ánh được xâu thành chuỗi tô điểm cho nét duyên vùng cổ đến những dây thắt lưng rực rỡ hoa văn giúp những đường cong thiếu nữ thêm duyên dáng, gợi cảm.