Bài 5. Ngân sách nhà nước - Cánh diều

Mở đầu

Trả lời câu hỏi trang 27 sách giáo khoa GDCD 10 – Cánh diều

Theo em, các khoản kinh phi đầu tư cho giáo dục được lấy từ nguồn nào? Em hãy chia sẻ ý nghĩa của các khoản hỗ trợ và đầu tư đó đối với sự phát triển của giáo dục đào tạo.

Phương pháp giải:

- Đọc một bản tin về sự biến động thị trường.

- Chỉ ra tình hình sản xuất, nhu cầu tiêu dùng, giá cả thị trường của hàng hoá đó.

Lời giải chi tiết:

- Các khoản kinh phi đầu tư cho giáo dục được lấy từ nguồn:

+ Ngân sách nhà nước.

+ Ngân sách địa phương.

- Ý nghĩa của các khoản hỗ trợ và đầu tư:

+ Tạo điều kiện cho hàng triệu học sinh, sinh viên thuộc hộ nghèo, hộ cận nghèo và hộ có hoàn cảnh khó khăn được vay vốn học tập và lập nghiệp.

+ Xây dựng thêm phòng học, xây dựng các phòng học bộ môn, phòng thí nghiệm, hỗ trợ đầu tư xây dựng trường trung cấp chuyên nghiệp và dạy nghề trọng điểm ở các địa phương… để tạo điều kiện cho học sinh có cơ hội học tập.

+ Chính sách miễn, giảm học phí và hỗ trợ chi phí cho học sinh, sinh viên nghèo; kinh phí hỗ trợ phát triển giáo dục đối với con em đồng bào dân tộc thiểu số, vùng sâu, vùng xa…

1

Trả lời câu hỏi Khám phá 1 trang 27 – 28 sách giáo khoa GDCD 10 – Cánh diều

Em hãy đọc thông tin và trả lời câu hỏi

a) Ngân sách nhà nước bao gồm những khoản nào? Hệ thống ngân sách nhà nước gồm những bộ phận nào?

b) Ngân sách nhà nước được thực hiện trong thời gian bao lâu?

c) Cơ quan nhà nước nào có thẩm quyền quyết định ngân sách nhà nước?

d) Ngân sách nhà nước được sử dụng nhằm mục đích gì?

Phương pháp giải:

- Kể tên những khoản thuộc ngân sách nhà nước. Kể tên các bộ phận thuộc hệ thống ngân sách nhà nước.

- Thời gian thực hiện ngân sách nhà nước.

- Chỉ ra cơ quan nhà nước có thẩm quyền quyết định ngân sách nhà nước.

- Mục đích của ngân sách nhà nước.

Lời giải chi tiết:

a) - Ngân sách nhà nước bao gồm những khoản:

+ Tổng thu ngân sách nhà nước.

+ Tổng chi ngân sách nhà nước.

+ Bội chi ngân sách nhà nước

- Hệ thống ngân sách nhà nước gồm những bộ phận:

+ Ngân sách Trung ương.

+ Ngân sách địa phương.

b) Ngân sách nhà nước được thực hiện trong thời gian nhất định, do cơ quan nhà nước có thẩm quyền quyết định (thường là 1 năm).

c) Cơ quan nhà nước có thẩm quyền quyết định ngân sách nhà nước là Quốc hội.

d) Ngân sách nhà nước được sử dụng nhằm mục đích: đảm bảo về mặt tài chính cho việc thực hiện các chức năng, nhiệm vụ của Nhà nước vì lợi ích chung của quốc gia.

2

Trả lời câu hỏi Khám phá 2 trang 29 sách giáo khoa GDCD 10 – Cánh diều

Em hãy đọc đoạn hội thoại và trả lời câu hỏi

    Nhóm của Tuấn thảo luận với nhau về vai trò của ngân sách nhà nước. Một số ý kiến được đưa ra đề thảo luận như sau:

- Tuấn: Theo tớ, nguồn tiền được huy động vào ngân sách nhà nước là điều kiện vật chất quan trọng để Nhà nước thực hiện chức năng và nhiệm vụ của mình.

- Dũng: Nói như cậu cũng đúng, nhưng mình thấy ngân sách nhà nước còn được dùng để điêu tiết thu nhập: Nhà nước thu thuế của người có thu nhập cao, cho các hộ nghèo vay vốn để phát triển kinh tế nhằm giảm khoảng cách giàu nghèo trong xã hội.

- Nghĩa: Chưa hết đâu, tớ còn đọc được thông tin Nhà nước sử dụng ngân sách để đầu tư phát triển kinh tế, bình ổn giá cả hàng hoá, xây dựng cơ sở hạ tầng như trường học, bệnh viện,...

- Hạnh: Tớ xem tivi thấy năm vừa qua, Nhà nước còn đầu tư ngân sách cho việc tăng cường tiềm lực quốc phòng an ninh để bảo vệ Tổ quốc,...

a) Em hãy nhận xét các ý kiến trong đoạn hội thoại. Nếu em tham gia vào hội thoại đó, em hãy cho biết ý kiến của mình về vai trò của ngân sách nhà nước.

b) Em hãy sơ đồ hoá vai trò của ngân sách nhà nước đối với sự phát triển của đất nước.

Phương pháp giải:

- Nhận xét các ý kiến trong đoạn hội thoại.

- Cho biết ý kiến của em về vai trò của ngân sách nhà nước.

- Vẽ sơ đồ vai trò của ngân sách nhà nước đối với sự phát triển của đất nước.

Lời giải chi tiết:

a)- Nhận xét các ý kiến trong đoạn hội thoại: các ý kiến của các bạn đều đúng, nói về vai trò của ngân sách nhà nước.

- Ý kiến về vai trò của ngân sách nhà nước:

+ Là công cụ củng cố bộ máy quản lí của Nhà nước, tăng cường sức mạnh quốc phồng và giữ vững an ninh quốc gia.

+ Phân bố các nguồn lực tài chính.

+ Tăng cường tiềm lực tài chính quốc gia, góp phần ổn định tiền tệ, giá cả và kiềm chế lạm phát.

+ Tạo lập quỹ dự trữ quốc gia để phòng chống thiên tai, dịch bệnh,...

+ Mở rộng quan hệ đối ngoại, đẩy nhanh quá trình hợp tác và hội nhập quốc tế.

b) Sơ đồ hoá vai trò của ngân sách nhà nước đối với sự phát triển của đất nước:

3

Trả lời câu hỏi Khám phá 3 trang 29 sách giáo khoa GDCD 10 – Cánh diều

Em hãy đọc đoạn hội thoại và trả lời câu hỏi

    Nhóm của Tuấn thảo luận với nhau về vai trò của ngân sách nhà nước. Một số ý kiến được đưa ra đề thảo luận như sau:

- Tuấn: Theo tớ, nguồn tiền được huy động vào ngân sách nhà nước là điều kiện vật chất quan trọng để Nhà nước thực hiện chức năng và nhiệm vụ của mình.

- Dũng: Nói như cậu cũng đúng, nhưng mình thấy ngân sách nhà nước còn được dùng để điêu tiết thu nhập: Nhà nước thu thuế của người có thu nhập cao, cho các hộ nghèo vay vốn để phát triển kinh tế nhằm giảm khoảng cách giàu nghèo trong xã hội.

- Nghĩa: Chưa hết đâu, tớ còn đọc được thông tin Nhà nước sử dụng ngân sách để đầu tư phát triển kinh tế, bình ổn giá cả hàng hoá, xây dựng cơ sở hạ tầng như trường học, bệnh viện,...

- Hạnh: Tớ xem tivi thấy năm vừa qua, Nhà nước còn đầu tư ngân sách cho việc tăng cường tiềm lực quốc phòng an ninh để bảo vệ Tổ quốc,...

a) Em hãy nhận xét các ý kiến trong đoạn hội thoại. Nếu em tham gia vào hội thoại đó, em hãy cho biết ý kiến của mình về vai trò của ngân sách nhà nước.

b) Em hãy sơ đồ hoá vai trò của ngân sách nhà nước đối với sự phát triển của đất nước.

Phương pháp giải:

- Nhận xét các ý kiến trong đoạn hội thoại.

- Cho biết ý kiến của em về vai trò của ngân sách nhà nước.

- Vẽ sơ đồ vai trò của ngân sách nhà nước đối với sự phát triển của đất nước.

Lời giải chi tiết:

a)- Nhận xét các ý kiến trong đoạn hội thoại: các ý kiến của các bạn đều đúng, nói về vai trò của ngân sách nhà nước.

- Ý kiến về vai trò của ngân sách nhà nước:

+ Là công cụ củng cố bộ máy quản lí của Nhà nước, tăng cường sức mạnh quốc phồng và giữ vững an ninh quốc gia.

+ Phân bố các nguồn lực tài chính.

+ Tăng cường tiềm lực tài chính quốc gia, góp phần ổn định tiền tệ, giá cả và kiềm chế lạm phát.

+ Tạo lập quỹ dự trữ quốc gia để phòng chống thiên tai, dịch bệnh,...

+ Mở rộng quan hệ đối ngoại, đẩy nhanh quá trình hợp tác và hội nhập quốc tế.

b) Sơ đồ hoá vai trò của ngân sách nhà nước đối với sự phát triển của đất nước:

4

Trả lời câu hỏi Khám phá 4 trang 30 sách giáo khoa GDCD 10 – Cánh diều

Em hãy đọc thông tin và trả lời câu hỏi

    Luật Ngân sách nhà nước số 83/201 5/QH13 quy định quyền hạn, nghĩa vụ của cơ quan, tổ chức, đơn vị, cá nhân có liên quan đến ngân sách nhà nước như sau:

  Điều 34. Quyền hạn, nghĩa vụ của cơ quan, tổ chức, đơn vị, cá nhân có liên quan đến ngân sách nhà nước

1. Nộp đầy đủ, đúng hạn các khoản thuế, phí, lệ phí và các khoản phải nộp khác vào ngân sách nhà nước theo quy định của pháp luật.

2. Trường hợp được Nhà nước trợ cấp, hỗ trợ vốn và kinh phí theo dự toán được giao thì phải quản lí, sử dụng các khoản vốn và kinh phí đó đúng mục đích, đúng chế độ, tiết kiệm, hiệu quả và quyết toán với cơ quan tài chính.

3. Chấp hành đúng quy định của pháp luật về kế toán, thống kê và công khai ngân sách.

4. Được cung cấp thông tin, tham gia giám sát cộng đồng về tài chính — ngân sách theo quy định của pháp luật.

a) Nghĩa vụ của công dân trong việc thực hiện Luật Ngân sách nhà nước là gì?

b) Theo Luật Ngân sách nhà nước, công dân có những quyền gì?

Phương pháp giải:

- Nêu nghĩa vụ của công dân trong việc thực hiện Luật Ngân sách nhà nước.

- Nêu quyền của công dân theo Luật Ngân sách nhà nước.

Lời giải chi tiết:

a) Nghĩa vụ của công dân trong việc thực hiện Luật Ngân sách nhà nước:

- Nộp đầy đủ, đúng hạn các khoản thuế, phí, lệ phí và các khoản phải nộp khác vào ngân sách nhà nước theo quy định của pháp luật.

- Phải quản lí, sử dụng các khoản vốn và kinh phí đó đúng mục đích, đúng chế độ, tiết kiệm, hiệu quả và quyết toán với cơ quan tài chính khi được Nhà nước trợ cấp, hỗ trợ vồn và kinh phí theo dự toàn được giao.

- Chấp hành đúng quy định của pháp luật về kế toán, thống kê và công khai ngân sách.

b) Theo Luật Ngân sách nhà nước, công dân có những quyền: được cung cấp thông tin, tham gia giám sát cộng đồng về tài chính - ngân sách theo quy định của pháp luật.

1

Trả lời câu hỏi Luyện tập 1 trang 31 sách giáo khoa GDCD 10 – Cánh diều

1. Em đồng ý hay không đồng ý với ý kiến nào sau đây? Vì sao?

A. Ngân sách nhà nước là quỹ tiền tệ của Nhà nước được thiết lập hằng năm do cơ quan nhà nước có thẩm quyền quyết định và được dùng để Nhà nước điều tiết kinh tế và bình ổn giá cả.

B. Ngân sách nhà nước là dự toán các khoản thu, chi của Nhà nước do cơ quan nhà nước có thẩm quyền quyết định và được dùng để chi trả các khoản chỉ tiêu của Nhà nước.

C. Ngân sách Nhà nước là bản dự toán thu chi của Nhà nước do cơ quan nhà nước có thẩm quyền quyết định để bảo đảm thực hiện các chức năng, nhiệm vụ của Nhà nước trong một thời gian nhất định.

D. Ngân sách nhà nước là toàn bộ các khoản thu, chi của Nhà nước được dự toán và thực hiện trong một khoảng thời gian nhất định, do cơ quan nhà nước có thẩm quyền quyết định để bảo đảm thực hiện các chức năng, nhiệm vụ của Nhà nước.

Phương pháp giải:

- Chỉ ra các ý kiến mà em đồng tình, không đồng tình và giải thích.

Lời giải chi tiết:

- Đồng ý với các ý kiến:

+ B. Ngân sách nhà nước là dự toán các khoản thu, chi của Nhà nước do cơ quan nhà nước có thẩm quyền quyết định và được dùng để chi trả các khoản chi tiêu của Nhà nước.

+ D. Ngân sách nhà nước là toàn bộ các khoản thu, chi của Nhà nước được dự toán và thực hiện trong một khoảng thời gian nhất định, do cơ quan nhà nước có thẩm quyền quyết định để bảo đảm thực hiện các chức năng, nhiệm vụ của Nhà nước.

- Không đồng ý với các ý kiến:

+ A. Ngân sách nhà nước là quỹ tiền tệ của Nhà nước được thiết lập hằng năm do cơ quan nhà nước có thẩm quyền quyết định và được dùng để Nhà nước điều tiết kinh tế và bình ổn giá cả.

Bởi vì: ngân sách nhà nước là toàn bộ các khoản thu, chi trong một thời gian nhất định (thường là 1 năm) chứ không phải quỹ tiền tệ thiết lập hằng năm.

+ C. Ngân sách Nhà nước là bản dự toán thu chi của Nhà nước do cơ quan nhà nước có thẩm quyền quyết định để bảo đảm thực hiện các chức năng, nhiệm vụ của Nhà nước trong một thời gian nhất định.

Bởi vì: ngân sách nhà nước là toàn bộ các khoản thu, chi của Nhà nước chứ không phải bản dự toán thu chi.

2

Trả lời câu hỏi Luyện tập 2 trang 31 sách giáo khoa GDCD 10 – Cánh diều

2. Nội dung nào sau đây không phải là đặc điểm của ngân sách nhà nước? Vì sao?

A. Ngân sách nhà nước bao gồm toàn bộ các khoản thu chi được dự toán và thực hiện trong một thời gian nhất định.

B. Ngân sách nhà nước được quyết định bởi cơ quan nhà nước có thẩm quyền.

C. Ngân sách nhà nước được xây dựng và thực hiện nhằm mục tiêu bảo đảm về mặt tài chính cho việc thực hiện các chức năng, nhiệm vụ của Nhà nước vì lợi ích chung của quốc gia.

D. Ngân sách nhà nước là văn bản tài chính mô tả các khoản thu và chi của Nhà nước.

Phương pháp giải:

- Chỉ ra nội dung không phải là đặc điểm của ngân sách nhà nước và giải thích.

Lời giải chi tiết:

- Nội dung không phải là đặc điểm của ngân sách nhà nước là D. Ngân sách nhà nước là văn bản tài chính mô tả các khoản thu và chị của Nhà nước.

- Bởi vì: ngân sách nhà nước là toàn bộ các khoản thu chi được dự toán và thực hiện trong một thời gian nhất định chứ không phải là văn bản tài chính.

3

Trả lời câu hỏi Luyện tập 3 trang 31 – 32 sách giáo khoa GDCD 10 – Cánh diều

3. Em hãy đọc thông tin sau và trả lời câu hỏi

  Báo cáo của Bộ Tài chính cho biết, giáo dục nghệ nghiệp là bộ phận của hệ thống giáo dục quốc dân. Hằng năm, ngân sách nhà nước đêu ưu tiên bó trí kinh phí cho lĩnh vực giáo dục đào tạo và dạy nghẻ đâm bảo tỉ lệ theo quy định tại Nghị quyết số 29-NQ/TW về đối mới căn bản, toàn diện giao dục và đào tạo, đáp ứng nhu cầu công nghiệp hoá, hiện đại hoá trong điều kiện kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa và hội nhập quốc tế. Cụ thể, thường xuyên ngân sách nhà nước cho giáo dục, đào tạo và dạy nghề năm 2019 là 244 835 tỉ đồng, bằng 24,49% tổng chi thường xuyên ngân sách nhà nước (ngân sách trung ương 28 335 tỉ đồng, ngân sách địa phương 216 500 tỉ đồng); năm 2020 là 258 750 tỉ đồng, bằng 24,49% tổng chi thường xuyên ngân sách nhà nước (ngân sách trung ương 30 250 tỉ đồng, ngân sách địa phương 228 500 tỉ đồng).

 (Theo Thời báo tài chính Việt Nún, ngày 12/5/2020)

a) Tại sao Nhà nước chi ngân sách cho công tác giáo dục nghề nghiệp?

b) Vai trò của ngân sách nhà nước ở đây là gì?

Phương pháp giải:

- Giải thích tại sao Nhà nước chi ngân sách cho công tác giáo dục nghề nghiệp.

- Nêu vai trò của ngân sách nhà nước.

Lời giải chi tiết:

a) Nhà nước chi ngân sách cho công tác giáo dục nghề nghiệp vì giáo dục nghề nghiệp là bộ phận của hệ thống giáo dục quốc dân, chi tiêu ngân sách để thực hiện đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo.

b) Vai trò của ngân sách nhà nước là:

+ Phát triển hệ thống giáo dục, đảm bảo tỉ lệ dạy nghề theo quy định.

+ Đáp ứng nhu cầu công nghiệp hoá, hiện đại hoá trong điều kiện kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa và hội nhập quốc tế.

4

Trả lời câu hỏi Luyện tập 4 trang 32 sách giáo khoa GDCD 10 – Cánh diều

4. Em hãy đọc tình huồng dưới đây và trả lời câu hỏi

  Bà X có thu nhập thuộc diện phải nộp thuế vào ngân sách nhà nước nhưng bà đã kê khai không chính xác thu nhập của mình để không phải nộp tiền vào ngân sách. Biết hành vi của mẹ là sai, Q đã khuyên mẹ nên thực hiện đúng quy định của pháp luật về ngân sách.

a) Em hãy nhận xét việc làm của bà X trong tình huống trên.

b) Em đồng tình hay không đồng tình với việc làm của Q? Vì sao?

Phương pháp giải:

- Nhận xét việc làm của bà X.

- Đưa ra quan điểm với việc làm của Q và giải thích.

Lời giải chi tiết:

a)

- Việc làm của bà X là không đúng.

- Lý do: Nộp thuế là một nghĩa vụ bắt buộc với các đối tượng theo quy định của pháp luật, khi nộp thuế người nôp thuế phải thực hiện theo quy định của pháp luật về trình tự thủ tục nhất định.Bà X kê khai không đúng sự thật tức là đang trốn tránh việc nộp thuế, vi phạm pháp luật.

b)

- Em đồng tình với việc làm của Q.

- Bởi vì: nếu bị phát hiện bà X sẽ bị xử phạt theo quy định của pháp luật. Vì vậy, bà X cần phải thực hiện theo nghĩa vụ của công dân.

1

Trả lời câu hỏi Vận dụng 1 trang 32 sách giáo khoa GDCD 10 – Cánh diều

1. Em hãy tìm hiểu việc chi ngân sách địa phương tại nơi em sinh sống cho lĩnh vực giáo dục và đào tạo; chia sẻ kết quả tìm hiểu với các bạn.

Phương pháp giải:

- Tìm hiểu việc chi ngân sách địa phương tại nơi em sinh sống cho lĩnh vực giáo dục và đào tạo.

- Chia sẻ kết quả với bạn

Lời giải chi tiết:

- Chi ngân sách địa phương tại nơi em sinh sống cho lĩnh vực giáo dục và đào tạo:

+ Hỗ trợ các em học sinh hộ nghèo, hộ cận nghèo.

+ Có chính sách động viên, hỗ trợ, miễn giảm học phí cho các học sinh có hoàn cảnh khó khăn…

+ Xây dựng thêm các phòng học, các phòng chức năng phục vụ cho học sinh.

+ Hỗ trợ cho sinh viên vay vốn.

- Chia sẻ với bạn.

2

Trả lời câu hỏi Vận dụng 2 trang 32 sách giáo khoa GDCD 10 – Cánh diều

2. Viết bài luận ngắn (khoảng 300 từ) thể hiện quan điểm của em về một hành vi vi phạm pháp luật ngân sách nhà nước mà em biết.

Phương pháp giải:

Viết bài luận ngắn thể hiện quan điểm của em về một hành vi vi phạm pháp luật ngân sách nhà nước.

Lời giải chi tiết:

          Quy định Luật Thuế thu nhập doanh nghiệp thì doanh nghiệp phải chịu mức thuế suất là 20%, tuy nhiên các doanh nghiệp địa ốc đang dùng "chiêu" hợp đồng 3 bên để lách thuế xuống 2% theo Luật Thuế thu nhập cá nhân. Hiện thuế thu nhập doanh nghiệp đang là 20%, còn thuế thu nhập cá nhân là 2%. Nếu doanh nghiệp là chủ đầu tư bán thẳng sản phẩm cho khách hàng thì chủ đầu tư phải đóng thuế 20%, như vậy với mức 1 tỷ đồng/nền đất thì chủ đầu tư phải đóng tới 200 triệu tiền thuế. Chính vì vậy, chủ đầu tư nghĩ ra cách hợp đồng 3 bên để lách luật thuế và việc lách luật này hoàn toàn hợp pháp nếu bị thanh tra. Với trường hợp lách thuế kể trên, Cơ quan thuế đã và đang thực hiện các chính sách để giải quyết các bấp cập. Nếu không đảm bảo các nguyên tắc trong việc xây dựng các chính sách thuế thì có nguy cơ xảy ra sự bất công, không hợp lý trong thực tế, mặt khác số thuế thu được còn thấp hơn những thiệt hại ở lĩnh vực khác mà chưa đong đếm hay liệt kê hết.