Soạn bài Cõi lá SGK Ngữ văn 11 tập 1 Chân trời sáng tạo - chi tiết

Nội dung chính

Trước khi đọc

Câu hỏi (trang 17, SGK Ngữ Văn 11, tập một):

Bốn mùa xuân, hạ, thu, đông mang đến cho thiên nhiên những cảnh sắc rất đặc trưng. Hãy nêu những dấu hiệu biến đổi của thiên nhiên khi thời tiết chuyển mùa mà bạn có ấn tượng sâu sắc

Phương pháp giải:

Dựa vào các bài báo, bộ phim tài liệu và kiến thức đã học hoặc đã xem, chia sẻ các nội dung bạn biết sau đó rút ra điều bạn cảm thấy thú vị nhiều nhất về dấu hiệu chuyển mùa trong cuộc sống.

Lời giải chi tiết:

Cách 1

- Thời khắc giao mùa từ hạ sang thu luôn có ý nghĩa đặc biệt đối với em. Những cơn gió heo may man mác dần thay thế cho cái nóng của mùa hạ. Trên trời, những áng mây xốp đục dần dần tan đi. Các bạn học sinh hối hả quay trở lại với việc học tập sau một kì nghỉ hè dài. Một mùa hè sắp qua đi và mùa thu đang tới, chúng ta không khỏi xao xuyến trước khoảnh khắc giao mùa.

- Thời khắc giao mùa từ thu sang đông luôn làm em xao xuyến. Cứ vào cuối tháng chín, đầu tháng mười hằng năm, thời khắc giao mùa này lại càng trở nên rõ rệt. Tiết trời bắt đầu lạnh hơn chứ không còn se lạnh như những ngày thu. Gió heo may giờ chỉ vương rất khẽ qua góc phố. Trên cành cây cao, những chiếc lá vàng rung rinh trước gió như chực trở về với đất mẹ. Trời tối nhanh hơn mọi khi. Ai ai cũng mong muốn kết thúc công việc để về nhà sớm. Mùa thu qua đi, mùa đông ùa về khiến cho ta không khỏi xúc động trước khoảnh khắc giao mùa.

1

Câu 1 (trang 17 SGK Ngữ văn 11, tập 1):

Bạn hiểu thế nào về từ “òa thức”

Phương pháp giải:

Xem lại đoạn văn mở đầu và suy luận ý nghĩa của đối tượng cần phân tích.

Lời giải chi tiết:

Cách 1

Òa thức là một động từ được tác giả sử dụng khéo léo, gợi khung cảnh con người và thiên nhiên tỉnh dậy sau những ngày đông giá rét, chào đón một mùa xuân thật vui tươi và ấm áp.

2

Câu 2 (trang 18, SGK Ngữ văn 11, tập 1):

Cõi lá đã làm nổi bật nét đặc trưng gì của cảnh sắc Hà Nội?

Phương pháp giải:

Đọc lại đoạn văn, thông qua các chi tiết liên tưởng để hình dung về cảnh sắc Hà Nội. 

Lời giải chi tiết:

Cách 1

Với bút pháp nghệ thuật tài hoa, độc đáo cùng những màu sắc khác lạ qua việc khắc họa hình ảnh đời sống sinh hoạt của người dân Thủ đô chính là một trong những điểm nổi bật nhất trong hầu hết các tác phẩm của họa sĩ Đỗ Phấn. Những mẩu chuyện nhỏ về cảnh vật, về con người và nét văn hóa của riêng Hà Nội đã được Đỗ Phấn thủ thỉ nhẹ nhàng qua từng trang viết. Ông luôn thể hiện một tình yêu thương, nhớ nhung về vẻ đẹp của mảnh đất Hà Nội ngày xa xưa. 

1

Câu 1 (trang 18, SGK Ngữ văn 11, tập 1):

Xác định bố cục của văn bản và cho biết bố cục ấy đã thể hiện đặc điểm nào của thể loại. 

Phương pháp giải:

Đọc lại đoạn văn để tìm ra bố cục, đặc điểm thể loại.

Lời giải chi tiết:

Cách 1

- Bố cục văn bản: Mỗi đoạn thể hiện những câu chuyện cùng chất trữ tình khác nhau xoay quanh cây lá và con người Hà Nội. 

+ Đoạn 1: Khoảnh khắc xuất hiện những dấu hiệu chuyển mùa ở Hà Nội từ xuân sang hạ. 

+ Đoạn 2: Những hình ảnh của con người, cây cối và đất trời Hà Nội 

+ Đoạn 3: Nét đặc trưng của cây cối – lá cây Hà Nội 

+ Đoạn 4: Lá cây bàng đỏ và câu chuyện gắn liền với người em gái. 

+ Đoạn 5: Hình ảnh cây lá thay đổi sau mỗi giai đoạn mưa, bão của năm. 

+ Đoạn 6: Chiêm nghiệm của tác giả và những trăn trở về nét đẹp Hà Nội

- Từ bố cục văn bản, ta nhận thấy tác phẩm thuộc thể loại tản văn. 

+ Chất trữ tình của tản văn và tùy bút là yếu tố được tạo từ vẻ đẹp của cảm xúc, suy nghĩ, vẻ đẹp của thiên nhiên tạo vật để tạo nên rung động thẩm mỹ cho người đọc.

+ Cái tôi trong tản văn, tùy bút là yếu tố thể hiện cảm xúc, suy nghĩ riêng của tác giả qua văn bản. Thông thường, có thể nhận biết cái tôi ấy qua các từ nhân xưng ngôi thứ nhất.

+ Ngôn ngữ tản văn, tùy bút thường tinh tế, sống động, mang hơi thể đời sống, giàu hình ảnh và chất trữ tình.

2

Câu 2 (trang 18, SGK Ngữ văn 11, tập 1):

Bạn hiểu như thế nào là “cõi lá”? Qua “cõi lá” ấy, tác giả đã phát hiện ra điều gì về mối liên hệ giữa cây, lá với con người?

Phương pháp giải:

Đọc lại đoạn văn và tìm ra giá trị nội dung về mối liên hệ giữa 3 đối tượng cần phân tích là cây, lá với con người trong đoạn văn nêu trên.

Lời giải chi tiết:

Cách 1

Trong tiết trời dịu mát ấy: “Những chiếc lá non đu đưa trong gió tưởng như có tiếng chuông chùa huyền hoặc vọng về từ cõi thanh cao u tịch, Những đứa trẻ tan trường ríu rít dưới gốc cây như những thiên thần bước ra từ lá, Nhiều người Hà Nội chẳng có việc gì cũng vòng xe qua đoạn phố đông mà chật chội, mà hỗn hào đi đứng này chỉ để ngắm nhìn một chút sắc lá ngọt ngào như mật chảy tháng giêng”. Không khí trong lành, cảnh vật vui tươi, con người rạng rỡ vui tươi, Hà Nội ơi! Hà Nội thật đẹp biết bao, làm cho ai đi xa cũng phải nhớ về. Trong khoảnh khắc tiết trời dịu ngọt ấy, tác giả nhớ về người em gái đi xa: “Cô em gái của tôi sống xa Tổ quốc đã hai chục năm có lẻ. Mỗi lần gọi điện về nó lại hỏi con đường ven Hồ Gươm mùa này lá đã rụng? Lạ thế! Mùa nào cũng hỏi như vậy” . Không chỉ cảnh vật, con người, mà những cây cổ thụ đã ở mảnh đất ấy hàng nghìn năm, chứng kiến bao nhiêu là điều đổi thay cũng khiến cho người ta nhớ về. Chúng cứ mãi ở đấy, đến mùa thì lại thay lá, những khoảnh khắc ấy tuy đơn sơ, nhưng lại khiến cho bao người con Hà Nội nơi xa quê phải nhớ về. Thèm lắm cảm giác được nhìn sự đổi thay của từng chiếc lá, từng hàng cây, ước chỉ nhỏ nhoi vậy thôi, nhưng biết bao giờ mới thực hiện được. Vài người đã nhận xét rằng, dường như những cây cổ thụ Hà Nội chẳng ưu ái con người lắm. Bằng chứng rất rõ ràng, in hằn lên cả thân cây “Những thân cây u sần máu cục đầy thương tích do con người gây nên?” Nhưng đối với tác giả điều đó chẳng có gì là bất ngờ cả, bởi chúng đã cùng người Hà Nội trải qua bao nhiêu gian khó, nếu “Những gốc sấu già Hà Nội lại nhẵn nhụi như những cây chò chỉ trên đường Hùng Vương?” Thì mới là một điều kì tích. Lang thang trên con đường vào mùa xuân ấy, tác giả cảm thấy gương mặt ai cũng vui mừng, phấn khởi đặc biệt là trẻ lại, hay phải chăng tác giả đang cảm thấy bản thân như vậy?: “Hay tự nhận rằng mình như thế?” Chính nhà văn cũng rất thắc mắc điều đó nhưng thông qua thắc mắc đó cũng đã khắc họa sâu sắc hơn mối quan hệ chặt chẽ giữa cây, lá và con người Hà Nội. 

3

Câu 3 (trang 18, SGK Ngữ văn 11, tập 1):

Phân tích một vài đoạn văn có sự kết hợp giữa tự sự với trữ tình/nghị luận hoặc miêu tả thiên nhiên với miêu tả con người và làm rõ tác dụng của sự kết hợp ấy trong văn bản.

Phương pháp giải:

Đọc lại các đoạn văn để tìm ra sự kết hợp giữa tự sự với trữ tình/nghị luận  hoặc miêu tả thiên nhiên – con người từ đó chắt lọc các hình ảnh cần phân tích trong đoạn văn. 

Lời giải chi tiết:

Cách 1

Mở đầu tác phẩm, khung cảnh mùa xuân hiện lên, nhưng có vẻ xuân năm nay đến hơi chậm chăng?: “Bẽ bàng mùa xuân đến muộn. Khi cái nắng đã chao chát trên những lộc non báo hiệu mùa hè”. Mùa xuân tới khi những tia nắng đã soi rọi qua những mầm lộc non mới nhu. Lòng người ai cũng náo nức, rộn ràng và “Òa thức cùng với xôn xao lá cành”. Òa thức là một động từ được tác giả sử dụng khéo léo, gợi khung cảnh con người và thiên nhiên tỉnh dậy sau những ngày đông giá rét, chào đón một mùa xuân thật vui tươi và ấm áp. Sự kết hợp giữa chất tự sự và chất trữ tình đã tạo nên vẻ đẹp đầy chất suy tư của nét đẹp Hà Nội. 

4

Câu 4 (trang 18, SGK Ngữ văn 11, tập 1):

Xác định chủ đề, đánh giá ý nghĩa thông điệp của văn bản. 

Phương pháp giải:

Đọc lại đoạn văn để tìm ra chủ đề, từ đó rút ra ý nghĩa thông điệp trong đoạn văn nêu trên. 

Lời giải chi tiết:

Cách 1

Chủ đề: Tình yêu của tác giả với mảnh đất cố đô Hà Nội. 

Ý nghĩa thông điệp của văn bản: Đỗ Phấn- người con nặng tình với mảnh đất Hà Nội. Với bao tình cảm yêu thương và gắn bó, ông đã giữ gìn để rồi viết lên từng trang giấy. “Cõi lá” đã thể hiện rất rõ tình cảm của tác giả dành cho Hà Nội, đồng thời cũng để lại cho độc giả biết bao cảm xúc và niềm xao xuyến về một mảnh đất để thương để nhớ.

5

Câu 5 (trang 18, SGK Ngữ văn 11, tập 1):

Chỉ ra một vài biểu hiện của nét đẹp văn hóa được thể hiện trong văn bản. 

Phương pháp giải:

Đọc lại đoạn văn để tìm ra biểu hiện của nét đẹp văn hóa cần phân tích trong đoạn văn nêu trên. 

Lời giải chi tiết:

Cách 1

Những bút pháp nghệ thuật tài hoa, độc đáo cùng những màu sắc khác lạ qua việc khắc họa hình ảnh đời sống sinh hoạt của người dân Thủ đô chính là một trong những điểm nổi bật nhất trong hầu hết các tác phẩm của họa sĩ Đỗ Phấn. Những mẩu chuyện nhỏ về cảnh vật, về con người và nét văn hóa của riêng Hà Nội đã được Đỗ Phấn thủ thỉ nhẹ nhàng qua từng trang viết. Tưởng như những chi tiết vụn vặt, nhỏ bé và cũ kỹ ấy sẽ chẳng có ý nghĩa gì, nhưng thực tế, đối với Đỗ Phấn từ cái vòi nước công cộng đến cửa hiệu giặt là hay cái chuyện phơi quần áo, , đèn đường, hay cái nồi đất, nước giải khát, bún đậu mắm tôm … đều có thể trở thành chủ đề, trở thành nguồn cảm hứng dạt dào giúp cho nhà văn viết nên những câu chuyện Hà Nội thật đẹp, với biết bao cảm xúc lắng đọng qua từng trang giấy. Để Đỗ Phấn có thể thư thả mà tâm tình thủ thỉ với bạn đọc chuyện xưa tới chuyện nay, từ xa tới gần, từ hiện đại trở về quá khứ. Và những “lát cắt ký ức” ấy khi được nhìn một cách tổng thể, bao quát, rộng lớn lại khiến cho độc giả phải bất ngờ về một hình ảnh Hà Nội thời chưa xa, thật đẹp, thật điềm đạm và kín đáo biết bao.

6

Câu 6 (trang 18, SGK Ngữ văn 11, tập 1):

Qua việc đọc tản văn Cõi lá, bạn hãy nêu một số lưu ý khi đọc hiểu các văn bản thuộc thể loại này. 

Phương pháp giải:

Đọc lại đoạn văn, từ đó rút ra các kinh nghiệm cá nhân khi đọc hiểu thể loại tản văn. 

Lời giải chi tiết:

Cách 1

Khi đọc một văn bản tản văn, cần chú ý về cách đọc như sau:

- Tìm hiểu chất trữ tình, cái tôi của nhà văn thể hiện qua văn bản.

- Tìm hiểu ngôn ngữ của văn bản.

- Xác định chủ đề mà văn bản muốn gửi đến người đọc.

- Tìm những từ ngữ, hình ảnh thể hiện tình cảm, cảm xúc của người viết.

Bài đọc